سلام دوستان. من کوثر گوهری هستم و این یکی دیگر از اپیزودهای پادکست دایره شفافیت است که به مساله شفافیت٬ پاسخگویی٬ فساد و مبارزه با آن می پردازد.
در این اپیزود ما به کشور افغانستان میریم و به بهار سال ۲۰۱۷ ٬ وقتی آمریکا بزرگترین بمب غیرهسته ای ساخت کشور خود را با نام عجیب مادر همه بمبها در منطقه اچین در شرق افغانستان انداخت. اینطور گفته می شود که هدف آمریکا این بود تا شبکه پیچیده ای از تونل ها که توسط گروه دولت اسلامی خراسان٬ که گروهی وابسته به داعش بود را منهدم کند. تصاویر ماهواره‌ای که برای بررسی تاثیر این بمب بر منطقه منتشر شدند نکته جالب دیگری را نشان می دادند. به فاصله چند صد متر از محل اصابت بمب٬ نشانه هایی از فعالیت وسیع گروه های به دست آمد که به طور گسترده به استخراج منابع معدنی مشغول بودند. این منابع چه بودند و اهمیت آنها در جنگهای کشور افغانستان چه بود؟
منابع متعدد نشان می دهد که گروه های مسلح مخالف دولت افغانستان نظیر طالبان و داعش در استخراج معادن در افغانستان فعالند و هزینه های مبارزه و جنگ خود را علیه دولت مرکزی از طریق فروش سنگهای قیمتی این معادن تامین می کنند. مثلا بخشی از این شواهد نشان می دهد که گروه‌ها فقط از استخراج و فروش سنگ لاجورد بیش از ۲۰ میلیون دلار به دست می آورده اند. کنترل منابع معدنی یکی از استراتژی های اصلی گروه داعش در کشورهایی است که این گروه در آنها فعال است و این استراتژی به طور قطع و یقین در افغانستان هم دنبال شده است. تحقیقات نشان می‌دهد تا چندی پیش٬ داعش در افغانستان فعالیت خود را بر روی استخراج تالک٬ کرومایت و سنگ مرمر متمرکز کرده بوده. دنبال کردن این استراتژی به قدری جدی است که دو گروه طالبان و داعش بر سر رقابت در کنترل معادن قیمتی با یکدیگر جنگهای خونین داشته اند که به بیجا شدن بیش از ۶۰هزار نفر در مناطق اطراف این معادن انجامیده است.
در سال ۲۰۱۸ موسسه گلوبل ویتنس یا شاهد جهانی گزارشی را منتشر کرد که در آن نشان می داد چگونه دو گروه داعش و طالبان ماده معدنی تالک را استخراج کرده٬ آنرا به خارج از افغانستان منتقل کرده و در بازارهای جهانی٬ عمدتا اروپا و آمریکا می فروشند. تالک که یک ماده معنی بسیار نرم است به راحتی آب و رطوبت را جذب میکند و نقشی مهم در سرامیک سازی٬ صنعت رنگ کاغذ٬ مواد بکار برده شده برای ساخت سقف٬ پلاستیک و لاستیک و البته پودر بچه دارد. این گزارش ضمن برجسته کردن نقش فساد دولت مرکزی در افغانستان در عدم توانایی اداره معادن٬ این زنگ خطر را به صدا درآورد که تا زمانی که مشکل فساد در این زمینه حل نشود٬ گروه های مسلح مخالف دولت به کنترل معادن و فروش منابع معدنی ادامه خواهند داد و عملا مقابله با آنها غیرممکن خواهد شد.
در این اپیزود پادکست دایره شفافیت سراغ استیون کارتر رفتیم. کسی که مدیریت تهیه این گزارش را برای گلوبال ویتنس برعهده داشته است. استیون به زبان دری مسلطه و سالها تجربه کار در افغانستان تحت عنوان دیپلمات٬ خبرنگار و محقق را دارد. این را هم اشاره کنم که من با استیون سر تحقیقی راجع به قانون معادن افغانستان همکاری کوچکی کردم.
استیون کارتر: من استیون کارتر هستم. رییس بخش افغانستان در موسسه شاهد جهانی (گلوبال ویتنس) هستم. این یک موسسه است که تقریبا ۳۰ سال است سر مشکلهای فساد اداری و خصوصا در رابطه با فساد با جنگ در تمام دنیا کار میکند. من اول در سال ۲۰۰۳ به افغانستان رفتم. بسیار وقت است که من در افغانستان کار می کنم. من در یک روزنامه به نام کابل ویکلی (هفته‌نامه کابل) کار کردم. {همچنین} من در افغانستان یک دیپلمات بودم. برای کمی وقت من خبرنگار بودم. پیش از این در روسیه خبرنگار بودم. در پارلمان بریتانیا کمی کار کردم. همیشه علاقه زیادی داشتم در این مشکلهای فساد اداری و سوءاستفاده سیاسی.
فساد در افغانستان بسیار گسترده است و بسیاری معتقدند که این مساله اصلی هست که اعتبار دولت افغانستان رو به طور جدی زیر سوال برده و باعث بی ثباتی و عدم امنیت در کشور شده. دولت افغانستان به خاطر فساد نمی تواند حتی به نیروهای مسلح و ارتش این کشور سرویس های پزشکی و یا خدمات دیگر را ارائه بدهد و این مساله وفاداری این گروه ها را به دولت مستقر به شدت مورد تهدید قرار می‌دهد. استیون مثالی از یک شفاخانه و یا بیمارستان در شهر کابل می زند.
استیون کارتر: در کابل یک شفاخانه (بیمارستان) بود برای کار اردوی ملی (ارتش افغانستان). و در این شفاخانه فساد بود و آنجا آنها عسگرها (سربازان ارتش) بودند که زخمی شده بودند در خدمت کشورشان و درخدمت افغانستان. آنها نان نداشتند٬ دوا نداشتند و شرایط بسیار خراب بود. این مسايل روحیه همه اردوی ملی را خراب میکند. این نشان می‌دهد که فساد بسیار یک رابطه مستقیم دارد با اینکه دولت ضعیف باشد و همچنین اینکه دولت نتواند کارش را صحیح انجام دهد. دوم اینکه مردم افغانستان بسیار زیاد از فساد ناراضی هستند. و این یک دلیل کلان (مهم) است که آنها به گروه‌های مسلح روی آورده‌اند.
این فضای دوی قطبی خودش را در معادن افغانستان به شدت نشان می‌دهد. به خاطر فساد شدید در مدیریت معادن در برخی از مناطق افغانستان٬ مردم به یک گروه مسلح غیردولتی دیگر کمک کردند تا کنترل معدن را به دست بگیرند تا مردم بتوانند عواید بهتری از کار در معدن به دست بیارند. استیون برای ما از معدن لاجورد در بدخشان می‌گوید.
استیون کارتر: مثلا در بدخشان یک معدن کلان (بزرگ) لاجورد است. در وُلسوالی (ولایت) کران منجان. و آنجا مردم محلی بسیار از فساد ناراضی بودند برای اینکه بعد از حدود ۱۰ یا ۱۵ سال که از سقوط طالبان گذشته٬ لاجورد به طور غیرقانونی استخراج شد که نفع آن به یک گروه مسلح که تحت کنترل یک قومندان (زورمند) می‌رسید. مردم محلی می‌توانستند در معادن کار کنند ولی یک فایده (درآمد) بسیار کم به دست می‌آوردند. بلاخره یک گروه مسلح محلی دیگر به کمک مردم محلی این معادن را به زور به دست خود گرفتند. در حال حاضر مردم محلی هنوز هم کم فایده به دست آوردند و هنوز معدن به صورت غیرقانونی استخراج میشود ولی درآمد مردم کمی نسبت به قبل افزایش پیدا کرده. و این نشان می‌دهد که اگر مردم افغانستان از فساد ناراضی باشند٬ آنها می‌توانند به طور مستقیم به گروه‌های مسلح کمک کنند.
از استیون پرسیدم که بازیگران عرصه سیاسی که داخل و چه خارج از افغانستان این مساله رو چطور می بینند؟ آیا آنها فساد را یک مشکل استراتژیک می بینند؟ در پاسخ استیون گفت که متاسفانه مبارزه با فساد اولویت استراتژیک این گروه ها در افغانستان نیست.
استیون کارتر: آنها همیشه می‌گویند که ما می‌فهمیم که فساد اداری بسیار خطرناک است هم برای امنیت افغانستان و هم برای انکشاف (توسعه) افغانستان. ولیکن من اصلن نمی‌بینم که فساد اداری یک مشکل استراتژیک درنظر گرفته شود.
یکی از دلایلی که طالبان یا گروه های مسلح دیگر می توانند مردم محلی را در کنترل معادن با خودشان همراه کنند برپا کردن دادگاه های محلی در محلاتی هست که تحت کنترل آنهاست. نهاد قضا به گفته مردم افغانستان فاسدترین نهاد دولتی است و رشوه در این نهاد یک مساله عادی است. برای همین یکی از اولین کارهایی که گروه های مسلح مخالف دولت نظیر طالبان می کنند ایجاد محکمه یا دادگاه های محلی است تا مردم بتونن دعواهای حقوقی‌شان رو آنجا حل کنند.
استیون کارتر: یک مثال دیگر این است که وقتی طالبان کنترل یک منطقه را به دست می‌گیرند٬ اولین کاری که می‌کنند این است که محکمه (دادگاه) ایجاد می‌کنند. عدالت اولین کارشان است. چرا این اولویت کلان (بزرگ) است برای طالبان؟ برای این که آنها می‌فهمند که این برای مردم محلی مهمترین گپ (موضوع) است. اگر عدالت باشد٬ مردم راضی هستند و اگر بی‌عدالتی باشد آنها ناراضی هستند.
فقط مردم محلی نیستند که با گروه های مسلح مخالف دولت همکاری می کنند. تحقیق گلوبال ویتنس نشان می‌دهد که تجار معادن هم ترجیح می‌دهند با این گروه‌ها همکاری کنند چون نحوه مدیریت آنها در معادن با دولت متفاوت است. به گفته این تجار٬ مثلن آنها می توانند یک‌بار به طالبان پول بدهند و نامه ای با مهر طالبان بگیرند و مواد معدنی را ببرند پاکستان. در حالیکه اگر با دولت طرف باشند معلوم نیست چند بار باید پول یا رشوه بدهند. این مساله خودش را در معادن تالک که به طورعمده تحت کنترل طالبان است نشان می دهد.
استیون کارتر: تاجرها به من یک گزارش دادند که آنها مجبور هستند در چند نقطه رشوه بدهند به مامورین دولتی. برای اینکه تالک از ولایت ننگرهار افغانستان به پاکستان منتقل شود. این {تجار} به طالبان هم پیسه (پول) می‌دهند لیکن آنجا اداره نسبتا ساده است. آنها یک قرارداد {با طالبان} دارند٬ یک استمپ (مهر) دارند که به طالبان پول تسلیم (پرداخت) کرده‌اند و می‌توانند با این قرارداد تا فلان منطقه بروند. این گپ (صحبت) تاجرهاست و من نمی فهمم (نمی‌دانم) که این آیا درست است یا نه٬ لیکن من این گزارش را گرفتم.
نوع فعالیت طالبان و داعش در معادن با هم تفاوت هایی دارد. طالبان درآمدش بیشتر از طریق مالیات هست که از معدن کارها و تجار می‌گیرد. ولی گزارش گلوبال ویتنس از قول چند منبع محلی می‌گوید که داعش خودش مستقیما استخراج می کند و به معدن‌کارها حقوق می‌دهد.
استیون کارتر: از گزارش‌هایی که من دارم داعش خودش مستقیم استخراج میکند و طالبان در چند محل مستقیم استخراج می‌کنند و خودشان استخراج را تعقیب می‌کرده اند لیکن در اکثریت وقت (موارد) آنها مالیات می‌گیرند و {مثلن در این معادن} یک شرکت شخصی هست که یک موافقت (قرارداد) دارند با طالبان و بر اساس آن {قراردادها} می‌توانند استخراج کنند.
گزارش گلوبال ویتنس تلاش دارد که فعالیت های داعش و درآمدشان را در معادن افغانستان نشان دهد. بنا بر یافته های این گزارش٬ با اینکه معادن برای داعش اهمیت استراتژیک دارند٬ شواهدی در دست نیست که بر خلاف طالبان٬ داعش توانسته باشد به درآمد قابل توجهی از استخراج معادن دست پیدا کند.
استیون کارتر: جالب است که چند منبع مستقل به ما گزارش دادند که {داعش} استخراج میکند ولی این مساله در تصاویر ستلایت (ماهواره) هیچ نشان داده نمی‌شود. من فکر می‌کنم که شاید استخراج اتفاق می‌افتاد ولی برای یک زمان کوتاه. و استخراج در مجموع کم بود. برای همین من فکر نمی‌کنم داعش در مجموع یک فایده کلان (بزرگ) از استخراج تالک افغانستان برده باشد. لیکن آنها {داعش} با طالبان سر این معادن زیاد جنگ کردن. و معلومات (اطلاعات) هست که در استراتژی داعش٬ معدن‌ها یک جای مهم دارند. از این خاطر من می‌گویم که این یک ریسک یا خطر است از طرف داعش. لیکن تا امروز آنها یک درآمد کلان (بزرگ) ندارند از تالک. منتها در ساحه (منطقه) که تحت کنترل طالبان است شما می‌توانید به طور واضح ببینید که آنجا ده‌ها لاری (کامیونها) هستند٬ ده‌ها ماشین آلات معدنی هستند و استخراج بسیار به یک شکل قوی پیش می‌رود.
همونطور که استیون گفت تصاویر ماهواره نشون می‌دهند که در معادن تحت کنترل طالبان کامیونها و ماشین های سنگین یا به قول استیون لاری های فراوان وجود دارد که نشون می‌دهد طالبان به طور نسبتا آزادانه ای به فعالیت های استخراجی مشغول است. از استیون پرسیدم که درآمد طالبان از ماده معدنی تالک حدودا چقدر است؟
استیون کارتر: این اصلن یک درآمد کلان (بزرگ) است برای طالبان. این جالب است که آنها از یک تُن تالک یا یک لاری (کامیون) زیاد مالیات نمی‌گیرند. تقریبا آنها یک مالیات خُرد (کوچک) است که از یک لاری تالک می‌گیرند. لیکن تجارت تالک آنجا بسیار کلان (بزرگ) است. صدها هزار تُن تالک می‌روند به طرف پاکستان. و من حساب کردم که شاید طالبان تقریبا در یک سال حدود ۴۰ میلیون دلاراز تجارت تالک ننگرهار درآمد دارد. این نه یک پیسه (پول) کلان است نه یک پیسه خُرد است. در افغانستان یک نفر مسلح صدلار یا دوصد دلار یا سیصد دلار می‌گیرد.
از استیون پرسیدم که مشتری های اصلی ماده معدنی تالک در دنیا چه کشورهایی هستند یا در واقع تالک افغانستان به چه کشورهایی می‌رسد؟
استیون کارتر: تالک افغانستان که یک درآمد جدی به طالبان می‌دهد٬ کلان‌ترین (بزرگترین) بازار برای این تالک خود آمریکا است. تالک اول می‌رود پاکستان و از آنجا می‌رود به اروپا و آمریکا و همچنین چند کشور دیگر. لیکن در مجموع٬ ۸۰درصد تجارت به طرف آمریکا و اروپا می‌رود. این چه معنایی دارد؟ یعنی مردم اروپا و آمریکا خودشان بودجه طالبان را می‌دهند. از جیب خودشان {مواد تهیه شده از تالک} را می‌خرند و این پیسه (پول) بلاخره به جیب طالبان می‌رود.
تهدید گروه های مسلح مخالف دولت نظیر طالبان و داعش یک بحران امنیت ملیه جدی است و این قاعدتا باید زنگ خطر را در رابطه با فعالیتهای غیرقانونی معادن با عدم ثبات و نبود امنیت در افغانستان به صدا دربیاورد. اگر بخواد از درآمد منابع طبیعی برای رشد و توسعه افغانستان استفاده بشود باید برای حل این مشکل فکری کرد. فعالان جامعه مدنی افغانستان و موسسه گلوبال ویتنس چند راه حل رو به عنوان قدم اول برای حل مشکل فساد در معادن افغانستان پیشنهاد کردن.
استیون کارتر: من فکر می کنم که اینجا چند بخش مختلف است. اول ما باید شفافیت بیاوریم که استخراج قانونی. این یک مشکل کلان (بزرگ) است که حتی در معادنی که قرارداد هستند و {معدنکاری به صورت قانونی در آنها انجام میشود} فساد است و از درآمد آنها پیسه (پول) بسیار کمی به دولت می‌رسد. اول در این کار شفافیت بسیار مهم است. شفافیت بسیار زیاد کمک میکند. شفافیت چه معنا دارد؟ شفافیت یعنی خودقرارداد باید منتشر شود٬ تعداد استخراج‌ها باید منتشر شود٬ مقدار رویالتی (حق بهره‌بردای از امتیاز معدن) و مالیات که شرکت به دولت تسلیم کرده باید منتشر شود. و مالکین اصلی این قرارداد باید منتشر شود. که ما بتوانیم بفهمیم که اصلن این قراداد به نفع کی هست و کی رییس شرکت اصلی است. ممکن است رسما یک نفر رییس شرکت است ولی در واقع شرکت زیر نظر یک زورمند یا یک سیاست‌مدار یا یک وزیر است.
همونطور که استیون گفت راه حل اولیه این هست که در حوزه قراردهای فعلی که که دولت افغانستان در حال حاضر با شرکت های معدنی امضا کرده شفافیت بیاریم. این شفافیت باید شامل نشرقراردها٬ تعداد استخراج ها٬ میزان مالیات یا حق رویالتی و همچنین نام مالکین اصلی شرکت ها یا به عبارتی اطلاعات مربوط بنفشیال اونرشیپ هست. یک پیشنهاد دیگر هم برای اینکه مساله قراردادهای پنهانی حل بشود این هست بندی در قانون مربوط به معادن گنجانده بشود که اگر قراردادی نشر نشد٬ یعنی اون قرارداد وجود ندارد و یا غیرقانونی است. استیون مساله را اینطور توضیح می‌دهد.
استیون کارتر: اگر در قانون یک نکته باشد که یک قرارداد فعال میشود تنها بعد از این که منتشر شد٬ این یک چیز بسیار قوی است. این یعنی یا قرارداد منتشر شده و در لیست {وزارت معدن} است و یا این قرارداد رسما وجود ندارد. من خیلی تلاش کردم که به دولت افغانستان فشار بیاورم که آنها باید در قانون جدید معدن این نکته را بگذارند و بلاخره اینطور شد. الان در افغانستان این طور شده که قرارداد شما وقتی رسمیت پیدا میکند که منتشر شود. و این مساله مشکل قراردادهای مخفی را تقریبا حل کرد. و این یک گپ کلان (صحبت بزرگ) است و یک پیشرفت است و من باید به دولت افغانستان تبریک بگویم که این کار را کردند.
یکی مشکل دیگر در اداره معادن در افغانستان این هست که نهادهای مختلف دولتی از شرکت های معدنی هزینه هایی با عنوانهای جورواجور می‌گیرند ولی این پرداخت ها جایی ثبت نمی‌شود. به نظر استیون راه حل این مشکل ایجاد یک حساب واحد و شفاف زیر مجموعه حساب خزانه کشور است که این پرداخت ها را منتشر کند.
استیون کارتر: دولت یک حساب عمومی برای جمع آوری درآمد دارد که شفاف است و زیر نظر دولت است و خوب است که پیسه (پول) {که دولت از شرکتهای معدنی می‌گیرد} به این حساب برود. می تواند یک حساب زیر حساب همین حساب اصلی باشد برای جمع آوری درآمد فعالیتهای استخراجی. و این چطور کمک میکند؟ ما می‌توانیم بفهمیم که درآمد {معادن} از کجا آمده و به کجا می‌رود همزمان قانون می‌تواند بندی را ذکر کند که دولت را ملزم به انتشار این حساب کند.
همانطور که قبلن گفتم استیون به مساله بنفشیال اونرشیپ یا انتشار نام مالکین اصلی شرکت های معدنی اشاره می کند. در افغانستان هر کس می تواند شرکت بزند و نامش خود را مخفی کند. به خاطر همین هم بسیاری از دولتی‌ها و سیاستمداران با وجود تعارض منافع در شرکتهای معدنی سهم دارند. پیشنهاد دیگر استیون این هست در قانون٬ بندی گذاشته بشود که دولت باید این اطلاعات را یه صورت شفاف منتشر کند.و اما مساله آخر. استیون معتقد است که این راه حل ها بخشی از مشکلات اداره معادن در افغانستان را حل می کند ولی برای اینکه چرخ معادن برای مردم معمولی که در معادن مشغول به کارند بچرخد باید کارهای دیگری هم کرد. استیون ۳ راه را پیشنهاد می کند.
استیون کارتر: سه راه است. اول اینکه یک قسمت درآمد معدن به مردم معمولی برود. دوم اینکه قرارداد به دست مردم معمولی یا مردم قریه برود. سوم اینکه استخراج حرفه ای باشد ولی به یک شکل قانونی و شفاف که به مردم محلی اجازه بدهد خودشان به شکل قانونی استخراج بکنند.
یک توضیح بدهم که معدنکاری حرفه ای یا کوچک یا معدنکاری آرتیزانال که استیون به آن اشاره کرد فعالیت معدنکارهای مستقل است در ابعاد کوچکتر کار می کنند و در استخدام شرکتی نیستند. نظر استیون این هست که دولت تمهیدی بیاندیشد که فعالیت این معدنکاران کوچک قانونی بشود و آنها بتوانند مجوز بگیرند و به کارشان در یک چارچوب قانونی ادامه بدهند. خب در آخر استیون تاکید می کند که دولت افغانستان باید برای مساله منابع طبیعی یک استراتژی داشته باشد و قبل از اینکه برای کنترل معادن با نیروی مسلح مخالفش جنگ کند باید اصلاحات جدی را به عرصه معادن افغانستان بیاورد در غیر این صورت نمی تواند مردم را با خود همراه کند اگر بخواهد با همین فساد موجود معادن را کنترل و اداره کند.
استیون کارتر: من گفتم که اول همین گپ (صحبت) شفافیت است. دوم استخراج به نفع مردم محلی است. سوم مشکل مربوط به معادن مشکلی مربوط به امنیت است. از این خاطر می‌گویم که دولت باید یک استراتژی داشته باشد. یک استراتژی امنیتی. خصوصا برای منابع طبیعی افغانستان. که همین حالا آنها {دولت} یک استراتژی دارد برای جنگ با طالبان ولی در این استراتژی مشکل منابع طبیعی جای کمی دارد. منابع طبیعی باید اصلا یک فوکوس (تمرکز) باشد. یک فوکوس مشخص و یک استراتژی مشخص باید باشد برای امنیت معادن افغانستان. لیکن یک گپ (صحبت) اینجا بسیار مهم است. این تنها یک گپ (صحبت) گرفتن معدن نیست. اگر این معادن به دست دولت باشد یا دولت یک قرارداد داشته باشد {که در نتیجه فساد به دست آمده و یا معدنکاری آلوده به فساد باشد} این بسیار کم کمک میکند {به ما که استدلال کنیم کنترل این معادن باید به دست دولت باشد} اگر ما نتوانیم به طور همزمان یک چارچوب جور کنیم که استخراج (معدنکاری) به شکل شفاف و قانونی باشد و از این خاطر من می‌گویم که اصلاح کردن قانون و اصلاح کردن تمام سیستم استخراجی در افغانستان و جور کردن یک چارچوب برای استخراج به نفع مردم محلی باید پیش از اینکه دولت سر معادن جنگ کند انجام شود. بدون اصلاحات این مساله هیچ فایده ندارد.
خب دوستان ممنون تا که تا آخر این اپیزود با ما موندید. پادکست دایره شفافیت در کانال تلگرام و توییتر٬ اپل پادکست٬ ناملیک، و کست باکس در دسترسه. تاکید می کنم وقتی اپیزود رو گوش کردید، لطفا برای من کامنت بذارید و پیشنهادها٬ نظرات و بازخوردها خودتون را هم بفرستید. همین طور به پادکست ریت یا نمره بدید چون این باعث میشه پادکست بیشتر دیده بشه تا اونایی که مباحث شفافیت و مبارزه با فساد رو دنبال می‌کنن، بتونن دایره شفافیت رو بهتر ببینن. منتظر یک اپیزود دیگه با بحث جالبی در مورد فساد و شفافیت باشید. تا اون روز٬ مسایل ایمنی و بهداشتی رو رعایت کنید و مواظب خودتون باشید. به امید دیدارتون و خدانگهدار!
👇🏼برنامه های پادکست دایره شفافیت را از اینجا دنبال کنید
🌐 Libsyn
🌐 Apple Podcasts
🌐 Namlik
🌐 CastBox
🆔Twitter
🆔Telegram
#مالکیت_منافع
#مالکیت_واقعی
#انتشار_قرارداد
#تالک
#پادکست #پادکست_فارسی #فساد #افغانستان #معادن_افغانستان #دایره_شفافیت
Our TOPPODCAST Picks 
Stay Connected
